Zadania oraz perspektywy rozwoju laboratoriów badawczych nadzorujących jakość wody w obliczu zmieniających się wymagań

Laboratoria badawcze w najbliższym czasie po ukazaniu się nowelizacji ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków oraz aktów wykonawczych czeka bardzo dużo pracy. Warto już teraz rozpocząć przygotowania do zmian i zaplanować właściwe działania, w tym inwestycje.

Działalność laboratoriów, których zawsze główną misją było, jest i będzie zapewnienie dostarczania ważnych wyników badań, stanowi jedną z nieodłącznych i najistotniejszych części nadzoru i ochrony środowiska, wspomagania leczenia ludzi czy prowadzenia procesów produkcyjnych i dystrybucyjnych, w tym szeroko pojętej oceny ryzyka. Jest to fakt, którego potwierdzenia nie trzeba szukać daleko, ponieważ hasło oczekiwania na wyniki badań laboratoryjnych i uzależnienie od nich toku postępowania każdy z nas identyfikuje bardzo często w ujęciu lokalnym (zanieczyszczenie rzeki, badanie krwi, wykrycie skażenia bakteriami legionella, pożar składowiska odpadów) i globalnym (pandemia). W tym niewyczerpanym powyżej opisowo obliczu rola laboratoriów badawczych staje się niebagatelna, a wszyscy pracownicy, którzy tworzą zespoły badawcze, stają się kluczowymi jednostkami w osiąganiu celu, na którym niejednokrotnie opiera się zdrowie i życie ludzi oraz stan środowiska.

Badanie wody a posiadanie akredytacji

Laboratoria badawcze nieustannie muszą podejmować wyzwania i starać się spełniać oczekiwania klienta, organów nadzoru, przepisów prawa czy zmian technicznych i technologicznych. Jest to nic innego jak ciągłe doskonalenie. W obszarze badań wody warto w pierwszej kolejności nawiązać do ukazania się projektu ustawy o zmianie ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, który stanowi próbę transpozycji zapisów Dyrektywy Wodnej z dnia 16 grudnia 2020 r.

W załączniku III dyrektywy zostało zapisane: „Metody analiz laboratoryjnych do celów monitorowania i oceny zgodności powinny być walidowane, dokumentowane oraz oparte na systemie zarządzania jakością zgodnie z zapisami normy EN ISO/IEC 17025 lub innych równorzędnych norm przyjętych na poziomie międzynarodowym”, zatem można zauważyć poważny krok w stronę normalizacji systemów zarządzania laboratoriami, a co za tym idzie − standaryzację prowadzonych w nich procesów. Jeśli przyjrzeć się projektowi ustawy z dn. 1 czerwca 2023 r., widać dalej idące konsekwencje powyższego podejścia, ponieważ w art. 2. nawiązującym do nowelizacji ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej zapisano: „Badania wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, wody w kąpieliskach i miejscach okazjonalnie wykorzystywanych do kąpieli, zwanych dalej „badaniami wody” mogą wykonywać laboratoria, które (…) posiadają akredytację Polskiego Centrum Akredytacji na zgodność z wymaganiami PN-EN ISO/IEC 17025 lub innej jednostki akredytacyjnej z krajów członkowskich UE (…)”, a także „zapewniają, że pobierania próbek wody w celu przeprowadzenia badania jakości wody dokonują próbkobiorcy w oparciu o właściwe i akredytowane metody, odpowiednie dla poszczególnych parametrów badania jakości wody, jeżeli zostały one określone”. Stajemy zatem w perspektywie obligatoryjności uzyskania akredytacji PCA na pobieranie próbek oraz badania wykonywane w wodzie przeznaczonej do spożycia przez ludzi oraz wodzie w kąpieliskach służące do oceny zgodności. W kontekście regulacji prawnych omawianego obszaru jest to bardzo znacząca zmiana, ponieważ do tej pory wymaganiem było jedynie uzyskanie zatwierdzenia systemu jakości badań wody przez właściwego Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego, choć zawsze opartego na normie 17025, to jednak niewymagającego posiadania akredytacji. Rola Inspekcji Sanitarnej zmienia się, ponieważ zgodnie z projektem ustawy „Główny Inspektor Sanitarny prowadzi w systemie teleinformatycznym ewidencję laboratoriów prowadzących badania wody (…)”, a wymaganiem dla laboratoriów jest zgłoszenie do przytoczonej ewidencji, w tym przedłożenie m.in. aktualnego zakresu i certyfikatu akredytacji oraz zakresu wykonywanych badań wody. Dodatkowym założeniem jest to, że PPIS nadal będzie mógł przeprowadzić kontrolę laboratorium na miejscu lub w formie przeglądu dokumentacji, choćby w odniesieniu do spełnienia wymagań dotyczących sporządzanych sprawozdań z badań jakości wody, którym w projekcie poświęcono dwa artykuły (art. 37ag oraz art. 37af).

Monitorowanie kompetencji – badania biegłości

Monitorowanie ważności wyników na poziomie badań biegłości od wielu lat jest uważane za konieczne w kontekście potwierdzania kompetencji laboratoriów. Aktualnie, zgodnie z jednolitym tekstem ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, badania biegłości metod zgłaszanych do zatwierdzenia właściwego Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego powinny być wykonywane w cyklu przynajmniej dwuletnim. W odniesieniu do projektu nowelizacji ustawy należy zapamiętać, że laboratorium w momencie składania zgłoszenia do wpisania do ewidencji GIS powinno przedstawić „informacje o udziale w badaniach biegłości wraz ze wskazaniem uzyskanej oceny lub w przypadku jeśli nie są dostępne badania biegłości informacje o udziale w międzylaboratoryjnych badaniach porównawczych – zrealizowanych nie później niż dwa lata od dnia wystąpienia z wnioskiem o wpisanie do rejestru”. Zatem można w tym miejscu zauważyć analogię do wymagań zawartych w dokumencie PCA DA-05, tym samym dalsze planowanie uczestnictwa powinno odbywać się w odniesieniu do zazwyczaj czteroletniego cyklu akredytacji, oczywiście po wykonaniu rzetelnej oceny ryzyk i szans tego obszaru. Dodatkową korzyścią nowego podejścia jest potencjalne ponoszenie mniejszych kosztów podczas udziału w badaniach biegłości.

Czytaj także: Rozmowa z mec. Pawłem Sikorskim, prezesem Izby Gospodarczej „Wodociągi Polskie”

Galeria