Laboratorium z punktu widzenia projektanta technologii

Brak dobrej współpracy i przekazywania danych dotyczących projektowanego pomieszczenia oraz przyszłych używanych w nim urządzeń zaowocuje, niestety, zbudowaniem pomieszczenia wykonanego i wyposażonego nieprawidłowo w stosunku do funkcji, jakie ma pełnić. Warto więc na początku dobrze przemyśleć przyszłe zastosowanie pomieszczenia oraz dużo rozmawiać z projektantem o jego funkcjach.

Dla projektanta, a szczególnie dla technologa medycznego, zaprojektowanie laboratorium nie jest sprawa prostą. Podejrzewam, że większość osób kierujących jednostkami laboratoryjnymi nawet nie wie o istnieniu takiej specjalności projektowej.

Spróbujmy się więc przyjrzeć tematowi, tym razem z punktu widzenia projektanta/technologa.

Podstawy prawne – przepisy

Podstawowe wytyczne dla projektantów, tzw. technologów medycznych, czyli Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 26 marca 2019 roku, dotyczące szczegółowych wymagań, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia i urządzenia podmiotu wykonującego działalność leczniczą, o laboratorium nie wspominają w ogóle.

Zarówno przepisy BHP, jak i przepisy budowlane nie określają odrębnych wymagań dla pomieszczeń laboratoriów chemicznych, w szczególności tych, w których odbywają się bardziej skomplikowane procesy badawcze. W tej sytuacji należy więc odwołać się do przepisów ogólnych.

No i tu się zaczyna problem, ponieważ de facto nie istnieje dokument zbierający konieczne dla projektowania wytyczne w jednym lub dwóch rozporządzeniach, a trzeba znać ich o wiele więcej…

Spis aktualnych rozporządzeń oraz innych przepisów resortowych − nieujmujący bynajmniej wszystkich dotyczących tego tematu − jest wymieniony jako „Piśmiennictwo”.

Rodzaje laboratoriów

Przyjmując jako podstawę kwalifikacji rodzaj wykonywanych badań, laboratoria dzielą się na następujące grupy:

• podstawowe, diagnostyczne (analityczne, biochemiczne, hematologiczne, serologiczne),
• mikrobiologiczne, w tym parazytologiczne i mikologiczne,
• specjalistyczne, np. badań genotypów, radiologiczne,
• naukowe, badawcze, kliniczne,
• przemysłowe, chemiczne, zakładowe.

Podział ten jest utworzony przez autorkę na potrzeby niniejszego artykułu i jest umowny.

Dodatkowo należy pamiętać, że każda z tych grup posiada konieczny zespół pomieszczeń towarzyszących w postaci: pokoi aparaturowych, pomieszczeń do mycia i sterylizacji, magazynowych etc. Generuje to często dodatkowe problemy przy projektowaniu.

Jakie dane do projektowania laboratoriów są niezbędne?

Istotne dla każdego projektanta dane, pozwalające prawidłowo zaprojektować pomieszczenie, to między innymi:

• optymalna lub minimalna powierzchnia danego pomieszczenia,
• wymagana w nim krotność wymiany powietrza,
• gradient ciśnień,
• klasa czystości powietrza
• rodzaj oświetlenia.

Niestety, w obecnej sytuacji, gdy istnieje tak wiele rozproszonych przepisów, w dodatku nieprecyzujących potrzebnych projektantowi powyższych danych, prawidłowe zaprojektowanie pomieszczeń laboratoriów jest bardzo trudne. To jest często powodem sytuacji, gdy użytkownik po zrealizowaniu budynku ma zastrzeżenia co do pomieszczeń, które są dla niego przeznaczone.

Ze strony potencjalnego użytkownika istotna jest więc świadomość, że w większości wypadków nie ma co liczyć na to, że to projektant będzie w stanie określić ich potrzeby, gdyż niestety nie każdy z projektantów (szczególnie początkujący w specjalizacji medycznej) wie, o co ma ich zapytać.

Najbardziej istotnym uzgodnieniem, które niestety rzadko bywa określone dokładnie przez inwestora, jest określenie, czemu laboratorium ma służyć i jaki rodzaj badań ma być w nim wykonywany.

Na przykładzie laboratorium analitycznego, jako dosyć prostej funkcji, można pokazać najbardziej istotne informacje, które powinny zostać określone przez inwestora:

• czy będzie wykonywane w jednym pomieszczeniu badanie krwi i moczu lub czy pomieszczenia należy wydzielić,
• czy badania będą wykonywane na analizatorach całkowicie zautomatyzowanych lub/czy częściowo manualnie,
• czy należy przewidzieć digestorium,
• czy pracownia będzie posiadać szkło do mycia (wielorazowego użytku) lub/czy badania będą wykonywane na wkładach jednorazowych,
• czy odczynniki będące w użyciu w laboratorium potrzebują specjalistycznej szafy lub lodówki do ich przechowywania ze względu na ich większą ilość lub/czy będą przechowywane w magazynie poza laboratorium,
• czy będą konieczne urządzenia podłączone do sieci komputerowej lub działające bezprzerwowo?

Jak widać − pytań jest sporo, a to i tak nie są wszystkie. Oczywiście w sytuacji projektowania laboratorium wysokospecjalistycznego tych pytań jest wielokrotnie więcej, również w przypadku laboratoriów opartych na rzadko spotykanej aparaturze lub w których używa się substancji niebezpiecznych, substancji wymagających odpowiedniej klasy czystości powietrza albo odpowiedniej klasy hermetyczności.

Bardzo istotna jest więc aktywna współpraca między projektantem/technologiem i przyszłym użytkownikiem, gdyż wsparcie tego drugiego w określeniu niezbędnego zasobu informacji do prawidłowego zaprojektowania pomieszczenia spowoduje uzyskanie maksymalnej ilości danych początkowych i lepsze zaprojektowane pomieszczenia, z którego ten użytkownik będzie korzystał.

Jeżeli potrzebne są inne laboratoria − jak uzyskać optymalny efekt?

Warto pamiętać, że pomieszczenia laboratorium są projektowane na długie lata − istotne przy projektowaniu jest więc to, aby przewidzieć odpowiednią ilość przestrzeni oraz instalacji koniecznych do działania urządzeń, które mogą być zakupione w ciągu następnych lat (aby było gdzie postawić i podłączyć).

Ciekawym przykładem braku świadomości użytkownika oraz pozytywnego projektowania „na przyszłość” może być moje pytanie zadane nie tak dawno przyszłemu użytkownikowi: ile gniazd elektrycznych należy przewidzieć w nowym, dość dużym pomieszczeniu laboratorium biochemii? Po krótkim wahaniu uzyskałam odpowiedź: może cztery…? Jednak po wnikliwej analizie zapotrzebowania i przewidywanej w nim aparatury zaprojektowałam w nim 35 sztuk gniazd elektrycznych, 10 gniazd komputerowych oraz 2 rezerwowane, z możliwością ich łatwej rozbudowy.

Zdaję sobie sprawę, że wynika to głównie z tragicznych często warunków, w których są Państwo obecnie zmuszeni pracować.

Czytaj także: Zmywalnia w laboratorium – funkcja i wyposażenie